OHAL durumlarında ortaya çıkan ve fesih yasağı olarak da adlandırılan işten çıkarma yasağı devletin koyduğu süre boyunca özel sektörde işten çıkarmanın olmayacağını bildiren bir durumdur. Çalışanın haklarının korunması için İş Kanununa eklenen işten çıkarma yasağı kapsamı ile ilgili merak ettiğin her şey İşin Olsun’da!
Fesih yasağı olarak da adlandırılan işten çıkarma yasağı korona salgını sonrası özel sektörde işten çıkarmaların önüne geçmek için İş Kanununa eklenen bir yasadır. İşten çıkartma yasağı, anayasanın 2. maddesinde bulunan sosyal devlet ilkesinin de bir koşuludur. İş kanununa eklenen geçici 10. madde ile bir süreliğine işverenin işten çıkarma yapması yasaklandı. Bu durum pek çok kişinin istifa dilekçesi nasıl yazılır sorusunu sormasına neden oldu. İşte ihbar süresi nedir, işten çıkarma dilekçesi nasıl yazılır sorularına dair tüm detaylar!
İşten çıkarma yasağı nedir?
İşçi çıkış yasağı ya da fesih yasağı gibi isimleri bulunan işten çıkarma yasağı korona ile iş hayatına giren bir kuraldır. İş Kanununun geçici 10. maddesi ile pandemi süresinde özel sektörde işten çıkarmalar bir süreliğine yasaklandı. Bu yasak daha sonra yaşanan Şubat 2023 depreminde de OHAL ilan edilen şehirler için geçerli hale getirildi.
11 Mart 2020’de Türkiye’de ilk korona vakası görülmesiyle birlikte resmi olarak pandemi süreci başlatıldı. Tüm dünyada hayatı olumsuz etkileyen korona salgını nedeniyle, insanlar zorunlu olarak evlerine kapandı. Yaşanan salgın durumunda olumsuzluğu en aza indirmek için çeşitli yasal düzenlemeler de sürecin beraberinde geldi. Dolayısıyla işten çıkarma yasağının ne zaman başladığı sorusu da pandemi süreciyle yakından ilişkilidir. İşverenler, covid-19’un neden olduğu ekonomik zararı en aza indirmek için işten çıkarma yoluna gitmeyi alternatif olarak görebilirdi. Bu nedenle iş feshi yasağı ortaya çıktı ve belirli bir süre için uygulandı. Bununla beraber, bu dönemde iş yapamayan işletmelerin zararını azaltmak için hem kamu hem de özel sektöre kısa çalışma ödeneği yardımı da sağlandı.
İşten çıkarma yasağı kapsamı nedir?
Öncesinde covid-19 nedeniyle tüm yurtta, ardından Şubat 2023 depremi sonrasında OHAL ilan edilen bölgelerde uygulanan işten çıkarma yasağının belli bir kapsamı vardır. İşte, işten çıkarma yasağı kapsamında başlıca bilinmesi gerekenler:
- İşten çıkarma yasağı kapsamı 4857 sayılı İş Kanununa eklenen geçici 10. madde ile belirlenir. Bu yasaya göre her türlü iş ve hizmet sözleşmesinin yapıldığı işletmeler yasak kapsamına alınır.
- Fesih yasağı süresi de bu yasaya göre belirlendiği için iş yerinin kapanması ve faaliyet gösterememesi gibi durumlar, yasanın dışında tutulur.
- İşten çıkarma yasağı 17 Nisan 2020 tarihinde üç aylığına gelen ve pandeminin seyrine göre belirlenen bir yasaktır. İşten çıkarma yasağı süresi de aynı şekilde İş Kanununun geçici 10. maddesine göre 3 aylık bir süreyi kapsar. Bu maddeye göre ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller dışında işverenin personelini çıkarması 3 aylık süre boyunca yasaktır.
- İşten çıkarma yasağının 3 aylık bir süreyi kapsadığı belirtilse de, işten çıkarma yasağı tarih aralığının sağlık koşullarından dolayı covid-19 aşısı bulunana ve etkisini gösterene kadar devam ettiği söylenebilir. Dolayısıyla, koşulların değişmesi ile beraber yasağı kapsayan süre de değişebilir.
- İş akdinin feshi yasağı, İş Kanununa göre belirlendiğinden ötürü, bu yasaya uymadan, iş faaliyetleri devam etmesine rağmen işçi çıkartan işverene idari para cezası uygulanır. Kıdem tazminatı uygulanması da mümkündür. Bu durumda işçi ve işverenlerin kıdem tazminatı nedir sorusunun yanıtını da bilmeleri gerekir.
İşten çıkarma yasağı süresince ücretsiz izin kullanılabilir mi?
İşten çıkarma yasağı pandemi ya da Şubat 2023 depremi gibi olağanüstü durumlarda uygulanan geçici bir yasadır. Bu süreçte özellikle de özel sektörde şirketin iş faaliyetleri de azalır ya da durma noktasına gelir. Bu yasak aynı zamanda gerekli düzeyde iş olmadığı için ekonomik zorluk yaşayan işverenin yaşayacağı zorluğu ortadan kaldırmaya da yardımcı olur.
Ücretsiz izin ve işten çıkarma yasağı bu süreçte 4857 sayılı iş kanununa göre düzenlenir. İşveren bu süreçte, 3 ayı kapsayacak şekilde tek taraflı olarak işçisini kısmi ya da tamamen ücretsiz izne çıkarabilir. İşçi bu ücretsiz izin süresince devletten kısmi çalışma ödeneği alacağı için ekonomik anlamda zorluk çekmez. Aynı zamanda işverenin de kötü giden ekonomik durumunun biraz hafiflemesine yardımcı olur.
İşten çıkış yasağı ne zaman biter?
Pandemi sürecinde ortaya çıkan işten çıkış yasağı ilk olarak Nisan 2020 tarihinde başladı. Bu dönemde yasağın 3 ay süreceği söylense de covid-19 hastalığının yayılma hızına bağlı olarak bu süreç uzatıldı.
İşten çıkarma yasağı ne zaman bitiyor sorusu pandemi sürecinde kapanan ve evden çalışan pek çok kişinin merak ettiği konuların başındaydı. Pandemi süresi boyunca evden çalışma, hibrit çalışma ya da esnek çalışma gibi çalışma yöntemleri iş hayatına girdi. Bu dönemde alıştığı iş düzeninden çıkan çoğu çalışan, pandeminin bitişi anlamına da gelen bu yasak sürecinin ne zaman son bulacağını merak etti.
İşten çıkış yasağı ne zaman bitiyor konusu, yasal süreç boyunca hem çalışan hem de işverenlerin ortak olarak en merak ettikleri konuların başında gelir. Süreç, ilk zamanlarda kısa bir dönemi kapsasa da, zaman içinde koşulların değişmesi ile birlikte, olumsuzlukları azaltmak adına uzatılabilir.
Pandemi süreci atlatıldıktan sonra Türkiye’de yaşanan ve yıkıcı sonuçları olan Şubat 2023 depreminde de, OHAL (olağanüstü hal) kapsamına giren şehirler için iş feshi yasağı yeniden söz konusuydu. Olağanüstü hal kapsamında Şanlıurfa, Kahramanmaraş, Adana, Hatay, Malatya, Adıyaman, Gaziantep, Diyarbakır, Kilis, Osmaniye illeri için 22 Şubat 2023 tarihinde ilan edilen iş feshi yasağı aynı yılın 8 Mayıs tarihine kadar uzatıldı.
Çalışanların iş hayatlarında olumsuz durumların yaşanmaması için, hem pandemi hem de doğal afet gibi süreçlerde, işverenlerin belli şartlar dışında işten çıkarma yapması 4857 sayılı İş Kanununa göre yasaklanır.
İşten çıkarma yasağı ile ilgili bilinmesi gerekenler nelerdir?
Hem işçi hem de işvereni etkileyen işten çıkarma yasağı ile ilgili bazı yasal süreçleri bilmende fayda vardır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:
- İş feshi yasağı anlaşmasının temel amacı işlerin durma noktasına geldiği bu özel durumlarda hem işçi hem de işverenin ekonomik anlamda mağdur edilmesini önlemektir.
- Doğal afet ya da salgın hastalık gibi durumları kapsayan iş feshi yasağı sürecinde, ahlak ve iyi niyet kurallarına uyulmaması dışında herhangi bir sebepten dolayı işçi çıkarma yapılamaz. Ancak bunun şartı, iş yerinin kapanmaması ya da işlerin durma noktasına gelmemesi şeklindedir.
- İşverenin tek taraflı olarak personeline kısmi ya da tamamen ücretsiz izin verme hakkı vardır. Bu durumda işçinin mağduriyet yaşamaması için kısa çalışma ödeneği alması gerekir. Kısa çalışma ödeneği alabilmek için bazı şartların yerine getirilmesi gerekir. Kısa çalışma ödeneği başvurusunu sadece işçi değil işveren de yapabilir. Bu durumla karşılaşırsan, ekonomik zorluk yaşamamak için yapman gereken şey, yazılı bildirimde bulunup İŞKUR tarafından belirtilen miktardaki kısa çalışma ödeneğini almandır. Bu ödenekten yararlanan çalışanların sağlık sigortası primi de ödendiği için sağlık hizmetlerinden de yararlanabilirsin.
- Geçmişte pandemi süreci ve 2023 Şubat depreminde uygulanan bu yasağın yeniden uygulanabilme ihtimali mevcuttur. İşten çıkarma yasağı özel sektör ve kamuda işlerin yapılmasına engel olabilecek deprem, salgın hastalık gibi özel durumlarda uygulanan bir süreçtir.