Kıdem tazminatı hakkı, çalışanlar tarafından oldukça merak edilen konular arasında yer alır. Kıdem tazminatı hesaplamasından bu bedeli hak ediş koşullarına dek pek çok detay İşin Olsun’da!
Tüm çalışanları yakından ilgilendiren kıdem tazminatı hakkında bilgi sahibi olmak için öncelikle “Kıdem tazminatı nedir?” sorusunu cevaplamak gerekir. Bu bağlamda kıdem tazminatı, çalışan kesimin hizmeti süresince hak ettiği tazminatı almasını sağlayan hukuki bir sistemdir. İşçiye, çalışma süresi bitiminde geriye dönük hizmet süresi için ödenen toplu parayı ifade eder. Kıdem tazminatının yasal zorunluluk olmasını sağlayan etkenleri; çalışanın yıpranma payı, işveren kuruluşa sunduğu katkı ve yeni iş bulma sürecinde yaşayacağı olası zorluklar oluşturur.
Kıdem tazminatı hesaplaması nasıl yapılır?
Belirli bir kurumda aralıksız çalışmış olan bireyin kıdem tazminatı temel olarak, ilgili kuruluşta geçirdiği toplam iş süresine ve aldığı maaşa göre ödenir. Kıdem tazminatı hesaplamasında esas alınan ilave şartları ise tavan sınırı ve gelir vergisi unsurları oluşturur. Kıdem tazminatı hesaplama formülünün esaslarını oluşturan detaylara göre hak edeceğin tutarlar ise şu şekilde belirlenir:
- İş Kanunu’nun 14. maddesinin 1. fıkrası; ‘’İşçinin işe başladığı tarihten itibaren hizmet akdinin devamı süresince her geçen tam yıl için işverence işçiye 30 günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir.’’ der. Buna göre belirli bir iş yerinde çalıştığın her bir yıl için bir maaş tutarında kıdem tazminatı alabilirsin. Elde edebileceğin kıdem tazminatı brüt tutarı, bu bağlamda çalışma yılına göre artış gösterir.
- Bu tutarın hesaplamasında ilave unsur olan tavan sınırı esası, işçiye ödenecek olan kıdem tazminatının azami emeklilik ikramiyesini geçmeyecek şekilde düzenlenmesini emreder. Buna göre brüt maaşın; 5434 sayılı kanuna göre, her yıl açıklanan tavan sınırını geçiyorsa, kıdem tazminatı tutarı devlet tarafından açıklanan azami maaşa göre ödenir. Öte yandan işveren dilerse bu tutarın üzerinde de ödeme yapabilir.
- Kıdem tazminatını hesaplarken göz önünde bulundurmak gereken gelir vergisi unsuru ise yalnızca tavan sınırını geçen kıdem tazminatları için geçerlidir. Buna göre devlet tarafından belirlenen tavan sınırında veya altında kıdem tazminatı alan çalışanlar, hak edişleri üzerinden gelir vergisi ödemez. Söz konusu kesimin yükümlülüğü yalnızca minimal tutarlar arasında yer alan damga vergisi ile sınırlı kalır.
Kimler kıdem tazminatı alabilir?
İşçi ve işveren kanunlarınca desteklenen kıdem tazminatı hakkı, kamu kurumu ve özel kuruluşlarda hizmet sunan tüm çalışanları kapsar. Bu bağlamda; kadrolu, sözleşmeli, kısmi süreli hizmet sözleşmesiyle çalışan ve mevsimlik işçi olarak görev yapanlar kıdem tazminatı hakkından yararlanabilir. Öte yandan çalışanın kıdem tazminatı olanağından yararlanabilmesinin kanunlar nezdinde bir takım koşulları da mevcuttur. Bunların ilkini; İş Kanunu kapsamında işçi olarak kabul edilen, sigortalı çalışan olma şartı oluşturur. Aynı kuruluşta en az 1 yıl süresince çalışmış olmak, ikinci temel şart olarak öne çıkar. Buna göre, söz konusu iş yerinde 1 yıldan az çalışanlar ancak belirli şartlara uygun oldukları takdirde ihbar tazminatı hakkından yararlanır. Yine bu şart uyarınca, aynı iş yerinde giriş-çıkış yaparak aralıklı olarak çalışmış olanların kıdem tazminatı hesaplama işlemleri, son işe girdikleri tarihe göre yapılır. Bu bağlamda iş yerinde çalıştığın eski dönemler hesaplamaya dahil olmaz. Bir çalışanın kıdem tazminatından yararlanabilmesi, hem işten çıkarılma hem de istifa hallerinde mümkün olabilir. Öte yandan her iki koşul içerisinde de çalışan ve işvereni ilgilendiren bazı şartların bulunduğunu belirtmek gerekir.
Kıdem tazminatına hak kazanmanın koşulları nelerdir?
İşveren ve çalışanların kıdem tazminatı hakkında merak ettiği konulardan birisi de ödenek hakkını doğuran temel şartlar ve istisnalardır. Buna göre aşağıda yer alan koşullar içerisinde olan herkes, işverenden kıdem tazminatı almaya hak kazanır:
- Görevini ilgilendiren bir suçu veya kusuru olmamak şartıyla, herhangi bir nedenle işten çıkarılan işçi kıdem tazminatı almaya hak kazanır.
- İşveren tarafından mobbinge maruz kalan, kendisinden belirli bir suç işlemesi istenen veya ahlaksız bir teklifle karşılaşan işçi, istifa etse dahi kıdem tazminatı alabilir.
- Kadınlar, evlendiği tarihten itibaren 1 yıl içerisinde istifa ederse, kıdem tazminatı almaya hak kazanan çalışanlar arasında yer alır. Bu bağlamda, askerlik görevi için yapılan istifalar da kıdem tazminatı hakkının kazanılmasını sağlar.
- Aynı iş yerinde 15 yıl aralıksız çalışan, 9 Eylül 1999 öncesi sigorta girişi olan ve 3600 gün hizmet süresini dolduran çalışan, istifa etse dahi kıdem tazminatı talep edebilir.
- Kıdem tazminatı hakkı, emekliliği gelen tüm çalışanları, istifa etseler dahi kapsar.
- Sözleşmeli çalışan işçiler, anlaşmaları bir yıldan önce feshedildiği takdirde mevcut çalışma süreleri için kıdem tazminatı isteyebilir.
- Tüm bu koşullar içerisinde, işçiye bu ödeneği alma hakkı sunan yasa maddeleri, kıdem tazminatı hakkına miras hükümlerini de dahil eder. Buna göre ölen çalışanların yakınları da kıdem tazminatı hakkından yararlanan kesimler arasında yer alır.
Kıdem tazminatını alamayan çalışan ne yapabilir?
Kıdem tazminatını hak ettiğini düşünen fakat alamayan çalışanların hizmetlerinden doğan haklar, iş mahkemelerini ilgilendiren konular arasında gelir. Davacının fiilen veya hukuki bir vekil aracılığıyla açabileceği ilgili davalar, iş mahkemelerince kıdem ve ihbar tazminatı alanında işleme alınır. Davanın çalışan lehine sonuçlanması halinde, kıdem tazminatı hesaplama tablosu esasına göre belirlenen tutar, işverenden tahsil edilerek işçiye ödenir. Öte yandan bu dava sürecini başlatabilmek için belirli bir zaman aralığının varlığını da belirtmek gerekir. Buna göre iş feshi 25.10.2017 tarihinden önce sona eren çalışanlar, işten istifa ettiği veya çıkarıldığı tarihten itibaren 10 yıl içerisinde dava talebinde bulunabilir. 25.10.2017 ve sonrasında işten ayrılan çalışanlar için belirlenen dava başvuru süresi ise 5 yıldır.
Kaynak: 1