Ücret tanımı ve nitelikleri hakkında bilgi sahibi olmak iş hayatında oldukça önem taşır. Çeşitli terimler ve iş hukukuna göre ücret sistemleri ile ilgili bilgili olman gerekir. Ücret çeşitlerinden merak edilen çeşitli ücret kavramlarına kadar pek çok sorunun cevabını İşin Olsun ile öğren!
Ücret nedir?
Ücret terimi için birbirinden farklı tanımlamalar kullanılabilir. Anayasanın 55. maddesine göre ücret iş için verilen emeğin karşılığında ödenen tutar anlamına gelir. 4857 sayılı İş Kanunu çerçevesinde yapılan tanım ise 32. maddede belirtildiği gibi bir kimseye bir iş karşılığında işveren ya da diğer kişiler tarafından sunulan ve para ile ödenen tutar ücret olarak kabul edilir. Emeğinin karşılığı olarak sana verilen bu ücreti kural olarak işvereninin ödemesi gerekir. İş hukukunda ücret çeşitleri alt dallara ayrılır. Bazı durumlarda işveren ile çalışan karşılıklı anlaşarak işçinin ücretinin bahşişler ile karşılanması kararlaştırabilirler. Otel, gazino ve benzeri yerlerde müşterilerin çalışanlara verdikleri bahşişleri ücretin üçüncü kişi tarafından ödenmesi konusunda emsal teşkil eder. Böyle bir durumda bir ay içerisinde topladığın bahşişlerin toplamı yasal asgari ücretin altında bir değer olabilir. Toplanan bahşiş değeri asgari ücretin bir aylık tutarının altında olursa aradaki kalan fark, işveren tarafından tamamlanması gerekir. Brütten nete maaş hesaplama gibi detaylara hakim olarak aldığın ödemenin doğru olup olmadığını kolayca anlayabilirsin.
Ücret çeşitleri nelerdir?
İşçinin emeğinin karşılığı olarak alması gereken ödeme ya da işverenin yönlendirmesi altında çalışarak harcadığı zamanın bir karşılığı olan para ve ölçülebilir faydaların tamamı ücret olarak isimlendirilir. Başka bir deyişle işçinin çalıştığı işin değeri karşılığında elde ettiği gelire ücret denir. Ücret türleri temelde yedi alt sınıfa ayrılır ve ücret çeşitleri nelerdir sorusuna cevap verir. Bu türleri aşağıdaki şekilde maddelere ayırabiliriz:
- Asıl ücret
- Ücret ekleri
- Sosyal yardımlar
- Yüzde yöntemine göre ücret ve bahşişler
- Akort ücret
- Götürü ücret
- Ücretin yabancı para olarak ödenmesi
Çalışan ile işveren aralarında Anayasa, İş Kanunu ve Sosyal Sigortalar Kanunu gözetilerek farklı ücret çeşitleri ve ücretlendirme sistemleri meydana getirebilir. Yukarıda verilen maddelerin bazıları kendi içerisinde de alt sınıflara ayrılabilir. Bir firmada uzun süre çalışan kişilerin merak ettiği konulardan biri de işsizlik maaşı şartlarıdır. Bu detayları da öğrenerek iş hayatında gerekli bilgilere hakim olabilirsin.
Asıl ücret nedir?
İşverenin ile senin arandaki iş sözleşmesi kurulurken kararlaştırılan ücrete asıl ücret ya da temel ücret denir. Aynı zamanda çıplak ücret olarak da bilinen bu değer ikramiye, prim, komisyon, kâr payı gibi ödemeleri kapsamaz. Yemek, taşıt, giyim, konut ve benzeri durumlar için kullanabileceğin para ile ölçülebilen ve sosyal yardım niteliğinde sayılan yararlar da asıl ücretin dışında yer alır. İkramiye, yıllık izin ücreti, hafta veya genel tatil, fazla çalışma paraları ve diğer tüm alacaklarının hesaplaması asıl ücret üzerinden yapılır. İş yaşamında asıl ücrete yapılan eklemelerde Toplu İş Sözleşmeleri yapılır. Büyük şirket toplulukları ve kurumlar dışındaki daha küçük çaplı iş yerleri ise genellikle asıl ücret ödeme sistemleri ile yetinir.
Ücret ekleri nelerdir?
Asıl ücrete ek olarak verilen ve ikramiye, prim, komisyon ve kardan pay alma işlemlerinin tamamına ücret ekleri denir. İşçiye yan ödeme olarak bağlanan parayla ölçülebilen tüm yararlar bu kapsama girer. Ücret ekleri temelde dörde ayrılır ve aşağıdaki gibi maddelenebilir:
- İkramiye: İkramiye uygulaması olan iş yerleri genel olarak senede iki kere çalışanlarını bu ücret ekinden faydalandırır. İş sözleşmende yılda bir ya da birden fazla kez ikramiye ödemesi kararlaştırılmış ise sözleşme hükümlerinin yerine gelmesini talep edebilirsin.
- Prim: Genelde çalışanların verimini arttırma ve daha nitelikli iş üretmelerini sağlama amacıyla sunulan ödüllendirme sistemi prim olarak adlandırılır. İkramiye çalışanın gelir seviyesini arttırma amacı güderken primli ücret senin nitelik ve nicelik olarak verimini arttırmada itici bir güç olur.
- Komisyon: 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’na göre komisyon, gördüğün bir işin sonucunda işvereninin sağladığı yarar üzerinden sana bir yüzde payı vermesidir. Komisyonda iş yerinin kâr ve zarar durumuyla ilgilenmeden yaptığın işin yüzde miktarını talep etme hakkın da bulunur.
- Kârdan pay alma: İşverenlerin, çalışanların verimini artırmak amacı ile kullandığı bir diğer yöntem kârdan pay almadır. Genel olarak işletmenin üretim, yönetim ve satış bölümündeki personellere kâr dağıtımı gerçekleştirilir. Kara katılma durumu senin ekonomik olarak ödüllendirilmesi sağlar.
Sosyal yardım kapsamına giren ödemeler nelerdir?
Belirli bir karşılığı olmadan bazı gereksinimlerini karşılamaya yönelik yapılan hareketler sosyal yardım olarak adlandırılır. Sosyal yardımın genel amacı çalışanın konfor düzeyini artırarak daha verimli bir çalışma düzeni sağlamasına yardımcı olmaktır. Ücretin nitelikleri; yemek, yakacak, giyim ve taşıt yardımı gibi sosyal yardımın temellerini oluşturan destekleri içerir. Evlenme, doğum, ölüm, konut ve eğitim yardımları da yine bu kapsam içerisinde yer alarak çalışanı rahatlatma amacı güder.
Yüzde yöntemine göre ücret ve bahşişler nelerdir?
Otel, lokanta, gazino gibi yerlerde müşterilerin adisyonuna eklenen servis karşılığı ya da müşterinin kendi isteği ile bahşiş olarak bıraktığı para, tüm çalışanlara eksiksiz olarak ödenmelidir. Bu yüzdelerden toplanan para çalışanlar arasında yapılan işin niteliğine göre belirli oranlarda paylaştırılır. Ücret çeşitleri arasında yer alan bu sisteme yüzde yöntemine göre ücret ve bahşişler denir. Bu ücretlerin işveren tarafından bir havuzda toplanması ve belli zaman aralıkları ile senin gibi olan çalışanlara dağıtılması gerekir. Aynı zamanda işverenin yasa ve yönetmelikte bahsedilen belgeleri tutması, bu ücretleri belirli hesaplamalar ile paylaştırması gerekir.
Akort ücret ve götürü ücret nedir?
Akort ücret, yapılan işin parça sayısı, büyüklüğü, uzunluğu ya da ağırlığı gibi belirli bir çalışma dönemindeki işin her bir iş için saptanan değer ile çarpılması ile bulunur. Yaptığın işin sonucuna göre hesaplanır. Parça başı ücret ve zaman akordu olarak ikiye ayrılan bir yapıya sahiptir. İşlenen her iş için saptanan ücrete parça başı ücret denirken, bir işin yapılmasında geçirilen süreye göre belirlenen ücrete zaman akordu denir. Gerçekleştirilen işin sonucuna göre yapılan hesaplamalara götürü ücret denir. Süreklilik göstermeyen ve bir süre sonra bitirdiğin işler genel olarak götürü ücret ile değerlendirilir. Yaptığın işe göre bu bilgilere hakim olmak aldığın ücretin takibini doğru yapmanı sağlar. Yapılan işin karşılığında ödenen ücretin ekonomiye göre güncellenmesi gerektiği için zam konusunun da takip edilmesi gerekir. Maaşının güncellenmesini isteyen pek çok çalışan zam nasıl istenir sorununa cevap arar. Bu gibi soruların cevabına isinolsun.com’dan ulaşabilirsin.
Ücretin yabancı para olarak ödenmesi
Ücret sistemi çeşitleri arasında sonuncusu olan ücretin yabancı para olarak ödenmesinde kanun çerçevesinde kurallar vardır. 4857 sayılı İş Kanunu’na göre çalışanların ücreti Türk parası ile işyerinde ya da özel açılan bir banka hesabı üzerinden ödenir. Ücret ödemesi için yabancı para cinsinden bir anlaşma sağladıysan ödeme günündeki kur üzerinden Türk parası ile ödeme gerçekleştirilebilir. Yeni iş kanununa göre emredici durum ortadan kaldığından dolayı taraflar ücreti türk parası ya da aynen yabancı para ödemesi şeklinde gerçekleştirebilir. İşveren ile karşılıklı olarak yapılan anlaşmada dilediğin ödeme yöntemini seçebilirsin.
Giydirilmiş ücret ve nominal ücret kavramları nedir?
Asıl ücret, ücret ekleri ve sosyal yardımlar toplamı giydirilmiş ücretler olarak adlandırılır. Giydirilmiş ücret, kıdem veya ihbar tazminatı hesabı yapılırken esas alınır. İş kazaları ya da meslek hastalıkları sebebiyle açılan davalarda da tazminat hesabının giydirilmiş ücret üzerinden hesaplanması gerekir. Çalışmanın karşılığı olarak ödenen ücretler, ödenen ülkenin cari parası ya da tedavülde kaydı olan karşılaştırmalı başka para birimlerinde ödenir. Nominal ücret bu cari para cinsinden yapılan ödemeyi temsil ederken reel ücret nominal olanın karşılığında alabileceğin hizmetleri kapsar. Biri eline geçen parayı belirten bir kavramken diğeri satın alma gücünü belirtir. İş hayatıyla ilgili merak ettiğin önemli konulara ve iş ilanlarına evinin konforunda isinolsun.com’dan ulaşabilirsin.