Türkiye’de çalışma hayatının en karmaşık ama bir o kadar da hayati konularından biri olan taşeronluk sistemi, yani hukuki adıyla Alt İşverenlik, pek çok çalışanın doğrudan hayatını etkiliyor. Bu sistem, işverenler için esneklik ve maliyet avantajı sağlarken, işçiler için de haklar, sorumluluklar ve güvence gibi pek çok soru işaretini beraberinde getiriyor. Bu yazıda, taşeron nedir sorusunun sadece tanımını vermekle kalmayacak, aynı zamanda güncel mevzuat ışığında bir taşeron işçinin kim olduğunu, kime bağlı çalıştığını ve en önemlisi sahip olduğu tüm hakları samimi ve anlaşılır bir dille, en doğru bilgilerle size aktaracağız. Hazırsanız, bu önemli sistemi tüm detaylarıyla masaya yatıralım!
Taşeron firma nedir?
Taşeron firma, hukuki adıyla Alt İşveren, büyük bir işi üstlenen Asıl İşveren’in (ana yüklenicinin) işin bir bölümünü veya uzmanlık gerektiren bir yan işi sözleşmeyle devrettiği diğer firmadır.
Daha basit bir ifadeyle, büyük bir inşaat firmasının elektrik tesisat işini, boya badana işini veya temizlik hizmetlerini bu konularda uzmanlaşmış başka bir şirkete vermesi gibi düşünebilirsiniz. İşte bu küçük ve uzmanlaşmış şirket, taşeron firma olur.Taşeron firmaların temel amacı:
- Uzmanlaşma: Ana işverenin kendi bünyesinde bulundurmadığı özel bir uzmanlık (örneğin güvenlik, IT hizmetleri vb.) sağlamaktır.
- Esneklik ve Maliyet: Projelerin değişen ihtiyaçlarına göre personel ve ekipman kaynağını daha esnek yönetmek ve maliyetleri optimize etmektir.
Unutmayın, bu ilişkinin yasal olabilmesi için Alt İşverenlik Sözleşmesi’nin yapılması ve alt işverenin aldığı işte uzmanlaşmış olması gibi şartlar aranır. Güncel Taşeron iş ilanları için İşin Olsun platformunu sık sık ziyaret edebilirsiniz.
Taşeron işçi kimlere denir?
Taşeron işçi, bir işyerinde fiilen çalışıp hizmeti veren, ancak iş sözleşmesi ve bordrosu Alt İşveren (Taşeron) firma bünyesinde olan kişidir. Halk arasında “taşeron işçi” dense de, hukuken bu kişilere Alt İşveren İşçisi denir.
Özetle:
- Çalıştığı Yer: Genellikle Asıl İşveren’in işyeridir (bir fabrika, hastane, okul, belediye tesisi vb.).
- İşini Yaptığı Kişi/Kurum: Asıl İşveren için hizmet üretir.
- Hukuki Bağlılık: Sözleşmesi ve maaşını ödeyen ise Alt İşveren firmadır.
Bu işçiler, temizlik personeli, güvenlik görevlisi, yemekhane çalışanı gibi asıl işe yardımcı veya uzmanlık gerektiren işlerde görev yapabilirler. Taşeron olarak çalışan işçinin haklarını merak ediyorsanız Taşeron işçi hakları nelerdir yazımızı okuyabilirsiniz.
Taşeron işçi kime bağlıdır?
İşte sistemin kilit noktası burası. Taşeron işçi, teknik olarak iki işverenle ilişkilidir ve bu durum Müteselsil (Birlikte) Sorumluluk ilkesini doğurur.
- Doğrudan Bağlılık (Hukuki İşveren): Taşeron işçinin sözleşmesinin tarafı ve maaşını ödemekle yükümlü olan firma, yani Alt İşveren (Taşeron) firmadır. İşçi, öncelikli olarak bu firmaya bağlıdır.
- Müşterek Sorumluluk (Asıl İşveren): 4857 sayılı İş Kanunu’na göre, Asıl İşveren de, Alt İşveren’in işçilerine karşı, işçilik alacakları (ücret, tazminat, izin hakkı vb.) ve iş sağlığı/güvenliği yükümlülüklerinden Alt İşveren ile birlikte ve aynı derecede sorumludur.
Taşeron firma olmak ne demek?
İşçi alacaklarını talep ederken isterse sadece Alt İşverene, isterse sadece Asıl İşverene, isterse de her ikisine birden dava açabilir. Asıl işveren, “Bu benim işçim değil” diyerek sorumluluktan kaçamaz. Bu yasal düzenleme, işçinin haklarını güvence altına almayı hedefler.
Taşeron kamu işçisi mi?
Bu konu, özellikle 2018 yılında yapılan büyük bir düzenleme ile netlik kazanmıştır.
- Geçmişte: Kamu kurumlarında çalışan birçok taşeron işçi vardı.
- Güncel Durum (696 Sayılı KHK): 2018 yılında çıkarılan 696 sayılı Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile kamu kurumlarında asıl işlerde veya yardımcı işlerde çalışan taşeron işçilerin büyük bir kısmı kadroya geçirilerek “Sürekli İşçi” statüsüne alınmıştır. Sürekli işçi, devlet memuru değil, 4857 sayılı İş Kanunu’na tabi bir Kamu İşçisidir.
Ancak, Sistemin Tamamı Kalkmadı:
Halen:
- Bazı Kapsam Dışı İşçiler: Kapsam dışında kalan (örneğin, KİT’lerde, bazı belediye şirketlerinde veya belirli hizmet alımı ihalelerinde çalışan) taşeron işçiler bulunmaya devam etmektedir ve bu kişilerin kadro beklentisi sürmektedir.
- Yeni Hizmet Alımları: Temizlik, güvenlik gibi yardımcı işler için kamu kurumları hâlâ hizmet alımı (taşeronluk) yapabilir, ancak bu alımların yasal çerçevesi oldukça daraltılmıştır.
Özetle, kamu sektöründeki taşeron işçi sayısı büyük ölçüde azalmış, kadroya geçenler Sürekli İşçi (yani kamu işçisi) olmuştur. Kapsam dışı kalan ve yeni alımlarla sisteme giren işçilerin durumu ise gündemdeki yerini korumaktadır.
Taşeron işçinin hakları neler?
Taşeron işçilerin hakları, T.C. Anayasası ve 4857 sayılı İş Kanunu ile güvence altına alınmıştır. Bir taşeron işçi, asıl işverenin kadrolu işçisiyle temel haklar açısından büyük ölçüde eşit konumdadır.
Başlıca hakları şunlardır:
- Ücret ve Alacak Hakları:
- Asgari Ücret: Asgari ücretten az maaş ödenemez.
- Fazla Mesai Ücreti: Haftalık 45 saati aşan çalışmalar için %50 zamlı ücret alma hakkı.
- Ulusal Bayram ve Genel Tatil (UBGT) Ücreti.
- İzin Hakları:
- Yıllık Ücretli İzin: Kıdeme göre (1-5 yıl arası en az 14 gün, 5-15 yıl arası en az 20 gün vb.) yıllık ücretli izin hakkı vardır.
- Hafta Tatili: Haftada en az bir gün ücretli tatil hakkı.
- İş Güvencesi ve Tazminatlar:
- Kıdem Tazminatı: En az bir yıl çalışmış olması koşuluyla, haklı bir sebep olmaksızın işten çıkarılması durumunda kıdem tazminatı alma hakkı. Bu tazminattan hem Alt İşveren hem de Asıl İşveren müteselsil (birlikte) sorumludur.
- İhbar Tazminatı: Belirli süreli olmayan iş sözleşmesinin haklı neden olmaksızın derhal feshedilmesi durumunda, kıdemine uygun ihbar süresi kadar ücret talep etme hakkı.
- İşe İade Davası: İş güvencesi şartlarını (30 veya daha fazla işçi, 6 aydan fazla kıdem) taşıyorsa, haksız fesih durumunda işe iade davası açma hakkı.
Önemli Not: Muvazaa Durumu
Eğer Asıl İşveren ile Alt İşveren arasındaki ilişkinin amacı yasal şartları sağlamak değil, sadece işçinin haklarını kısıtlamak ise, bu duruma “Muvazaa” denir. Muvazaa tespiti durumunda, mahkeme kararıyla taşeron işçi en başından itibaren Asıl İşveren’in işçisi sayılır ve tüm haklarını doğrudan ondan talep edebilir. Bu, işçilerin haklarını koruyan en güçlü hukuki mekanizmalardan biridir.
