Türkiye’deki sosyal güvenlik sistemi, çalışanların haklarını güvence altına almayı amaçlar. Peki, geçmişte kalan ve bildirilmeyen sigorta günlerinizi geriye dönük olarak kazanmanız mümkün mü? Bu durum, hem çalışanlar hem de işverenler için kritik öneme sahip yasal süreçleri beraberinde getiriyor. Bu yazımızda konuyu en güncel mevzuat ışığında, samimi ve anlaşılır bir dille ele alacak, haklarınızı ve yapmanız gereken adımları detaylıca açıklayacağız.
Sigorta girişi kaç gün geriye yapılabilir
Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) mevzuatına göre, işe giriş bildirgesinin yasal süresi, sigortalının fiilen çalışmaya başladığı tarihten en geç bir gün öncesidir. İşveren bu bildirimi yasal süresi içinde yapmadıysa, sigorta girişi için geriye dönük işlem yapma süreci otomatik ve kolay bir süreç değildir.
İşveren açısından durum:
- İşveren, sigortasız çalıştırdığı bir kişiyi geriye dönük olarak kendi inisiyatifiyle ve ceza ödeyerek bildirmek isterse, SGK’nın e-Sigorta sistemi genellikle en fazla 1 yıl geriye dönük kayıt girişine izin verir. Ancak bu durum dahi, tam ve eksiksiz bir yasal güvence sağlamaz, idari para cezası ve denetim riskini ortadan kaldırmaz.
- Fiili çalışmanın tespiti halinde, işveren geriye dönük olarak tüm primleri gecikme zammı ve faiziyle ödemek zorundadır.
Çalışan açısından durum (Hizmet Tespit Davası):
- Çalışanlar için geriye dönük sigortalılık süresini kesinleştiren tek ve en etkili yol Hizmet Tespit Davası açmaktır. Bu davada herhangi bir hak düşürücü süre sınırlaması yoktur, yani teorik olarak 10-15 yıl önceki çalışmanız için bile dava açabilirsiniz.
- Mahkeme süreci sonunda, çalışmanızın fiilen başladığı tarih tespit edilirse, bu tarih sizin resmi sigortalılık başlangıç tarihiniz olarak kabul edilir ve primleriniz işveren tarafından faiziyle birlikte ödenir.
Özetle, işverenin kendi başına geriye dönük sigorta yapma olanağı çok kısıtlıyken, çalışanın haklarını arama yolu mahkeme ile süre sınırlaması olmaksızın mümkündür.
Geriye dönük sigortasız işçi çalıştırmanın cezası nedir?
Sigortasız işçi çalıştırmak, Sosyal Güvenlik Kurumu’na (SGK) karşı yapılmış ciddi bir yasal ihlaldir ve işverenler için 2024 yılı itibarıyla oldukça yüksek idari para cezaları (İPC) uygulanmaktadır. Cezanın miktarı, ihlalin türüne (işe giriş bildirgesinin verilmemesi, aylık prim hizmet belgesinin verilmemesi vb.), sigortasız çalıştırılan kişi sayısına ve süresine göre değişir.
2024 yılı için uygulanan bazı idari para cezaları (İPC) şunlardır:
| İhlal Türü | Ceza Miktarı (Yaklaşık) | Açıklama |
| İşe Giriş Bildirgesinin yasal süresi içinde verilmemesi | 1 Brüt Asgari Ücret | İlk tespitlerde asgari ücret üzerinden ceza uygulanır. (2024 için 20.002,50 TL civarındadır.) |
| Sigortasız işçi çalıştırıldığının denetimle tespiti | Her bir sigortasız işçi için 2 Brüt Asgari Ücret | Çalışmanın tespit edildiği her ay için bu ceza katlanarak artar. |
| Yasal Defter kayıtlarının düzenlenmemesi veya SGK’ya beyan edilmemesi | İhlalin türüne göre yarım asgari ücretten, 12 asgari ücrete kadar çıkabilir. | Bu ceza, prim borçlarının faiziyle ödenmesi yükümlülüğünden ayrı olarak kesilir. |
| Sigortasız çalışmanın 1 yıl sürmesi (ortalaması) | Ortalama 240.000 TL ve üzeri ceza | Süre uzadıkça ceza miktarı katlanarak artar. |
Önemli yaptırımlar:
- Geriye Dönük Primler: İşveren, sigortasız çalıştırdığı sürenin tüm prim borçlarını gecikme zammı ve faiziyle birlikte ödemek zorundadır.
- Vergi Cezaları: Sigortasızlık, aynı zamanda gelir vergisi ve damga vergisi yükümlülüklerinden kaçınma anlamına geleceği için, bu vergiler de cezasıyla birlikte talep edilir.
- Diğer Yaptırımlar: İşveren, kamu ihalelerine katılma yasağı gibi ticari haklardan mahrum kalabilir.
Yeni iş arayışındaysanız, güncel iş ilanları için isinolsun.com adresindeki ilanlara hemen göz atabilirsiniz.
1 yıl sigortasız çalışmanın cezası nedir?
1 yıl boyunca sigortasız işçi çalıştırmanın cezası, sadece bir defalık bir İdari Para Cezası (İPC) değildir; birikimli ve katmanlı bir yükümlülüktür. İşveren için maliyeti oldukça yüksektir ve 2024 yılı rakamlarıyla yüzbinlerce lirayı bulabilmektedir.
Cezanın Bileşenleri:
- İşe Giriş Bildirgesi Cezası: İşe ilk başlama tarihinden önce bildirge verilmediği için kesilecek en az 1 asgari ücret tutarındaki ceza.
- Aylık Prim ve Hizmet Belgesi (APHB) Cezası: İşveren, sigortasız çalıştırılan her ay için, yani 12 ay boyunca, bu belgeleri vermediği için ayrı ayrı ceza alır. Genellikle her ay için 2 asgari ücret tutarında ceza kesilir.
- Prim Borcu ve Faiz: 1 yıllık çalışma süresine ait tüm SGK primlerinin (işçi ve işveren payları) gecikme zammı ve faiziyle ödenmesi zorunluluğu.
- Defter ve Belge Cezaları: Yasal defter ve kayıtların sigortasız çalıştırmadan dolayı gerçeğe aykırı düzenlenmesi veya hiç düzenlenmemesi nedeniyle kesilen ek cezalar.
Farklı kaynaklara göre değişmekle birlikte, 1 yıl boyunca sigortasız işçi çalıştırmanın işverene maliyeti, sadece İPC olarak ortalama 240.000 TL ve üzerine çıkabilmekte, buna gecikme zammı ve faizi eklenmiş prim borçları da dahil edildiğinde toplam yükümlülük çok daha yüksek rakamlara ulaşmaktadır.
Sigortasız çalıştırıldığımı fark ettim ne yapmalıyım?
Sigortasız çalıştırıldığınızı fark ettiyseniz, panik yapmayın. Türkiye Cumhuriyeti kanunları, sizin yanınızdadır ve haklarınızı aramanız için yasal yollar sunar. İşte atmanız gereken adımlar:
1. Çalışmanızı belgeleyin
Öncelikle, sigortasız çalıştığınızı ispatlayacak kanıtları toplayın. Bunlar, yasal süreçte en büyük güvenceniz olacaktır:
- Bordro Kayıtları/Maaş Belgeleri: Elden maaş aldıysanız dahi, varsa dekontlar veya banka havale/EFT kayıtları.
- İş Yeri Kayıtları: İş yerindeki mesai kayıtları, puantaj cetvelleri, şirket içi e-postalar, WhatsApp yazışmaları (çalışma saatlerinizi, görevlerinizi veya amirinizle iletişiminizi gösteren).
- Tanık İfadeleri: Sizinle birlikte çalışan ve çalışma sürenizi onaylayacak kişilerin isim ve iletişim bilgileri.
2. SGK’ya Başvurun (Şikayet)
Elinizdeki belgelerle birlikte doğrudan Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) İl/İlçe Müdürlüklerine yazılı bir şikayette bulunabilirsiniz. Ayrıca Alo 170 hattını arayarak da durumu bildirebilirsiniz.
- SGK, başvurunuz üzerine iş yerinde denetim ve inceleme başlatır. Bu inceleme sonucunda müfettişler, fiili çalışmanızın başladığı tarihi ve süresini tespit eder.
- Tespit yapıldıktan sonra SGK, işverene prim borçlarını faiziyle ödeme ve idari para cezası yükümlülüğü getirir.
3. Hizmet tespit davası açın
Eğer SGK denetimi sonuca ulaşamazsa veya işveren bu tespiti kabul etmezse, sigortalılığınızın tespiti için en kesin yol İş Mahkemesinde Hizmet Tespit Davası açmaktır.
- Bu dava, sigortalılık başlangıcınızı ispatlamak için açılır ve dava sonucunda kesinleşen süreler, sigorta hizmetinize eklenir.
- Bu davada 5 yıllık hak düşürücü süre uygulanmaz (işverenin SGK’ya hiç bildirim yapmadığı durumlar için geçerlidir), dolayısıyla geçmişe dönük tüm haklarınızı arayabilirsiniz.
Unutmayın, sosyal güvenlik haklarınız anayasal güvence altındadır. Sigortasız çalışmak, işveren için ciddi maliyetler ve cezalar getirirken, sizin geleceğinizi ve emeklilik haklarınızı doğrudan etkiler. Bu nedenle haklarınızı bilmek ve zaman kaybetmeden yasal yollara başvurmak çok önemlidir.
