Doğum izni, Türkiye’de çalışan kadınların ve yeni baba olan erkeklerin hem aile hem de iş yaşamlarını dengelemeleri için kritik bir haktır. Kamu ve özel sektörde ücretli izin süreleri aynı olsa da, süt izni ve ücretsiz izin sürelerinde farklılıklar vardır. bu kapsamlı rehberde doğum izni almak isteyen annelere ihtiyaç duyacakları tüm bilgilere yer verdik.
Doğum izni süresi ne kadardır?
Doğum izni, kadın çalışanlara doğum öncesi ve sonrası için tanınan ücretli bir izin türüdür. 4857 sayılı İş Kanunu’nun 74. maddesi ve 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 104. maddesine göre, doğum izni süresi toplam 16 haftadır. Bu süre, doğum öncesi 8 hafta ve doğum sonrası 8 hafta olarak eşit şekilde bölünür, yani toplamda 112 gün eder. Çoğul gebeliklerde (ikiz, üçüz vb.), doğum öncesi izin süresine 2 hafta eklenerek toplam süre 18 haftaya (126 gün) çıkar.
Erken doğum durumunda, doğum öncesi kullanılamayan izin süreleri doğum sonrası izne eklenir. Örneğin, bir çalışan 32. haftada izne ayrılmak yerine 37. haftaya kadar çalışırsa, kullanılmayan 5 haftalık süre doğum sonrası izne aktarılır, böylece doğum sonrası izin 13 haftaya kadar uzayabilir. Ancak, bu durumda çalışanın 32. haftada doktordan “çalışmasında sakınca yoktur” raporu alması zorunludur.
Doktor raporuyla, annenin veya bebeğin sağlık durumuna bağlı olarak izin süreleri artırılabilir. Örneğin, riskli gebeliklerde veya annenin sağlık durumunun çalışmaya elvermediği durumlarda, doktor raporuyla daha erken izne ayrılmak mümkündür.
Kamu ve özel sektörde doğum izni farklı mı?
Doğum izni süresi açısından kamu ve özel sektör arasında fark bulunmamaktadır. Hem 4857 sayılı İş Kanunu’na tabi özel sektör çalışanları hem de 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’na tabi kamu çalışanları için doğum izni süresi 16 hafta (çoğul gebelikte 18 hafta) olarak belirlenmiştir. Ancak, bazı ek haklar ve uygulama farklılıkları söz konusudur:
- Süt İzni: Kamu çalışanları için süt izni, doğum sonrası ilk 6 ayda günde 3 saat, ikinci 6 ayda günde 1,5 saat olarak uygulanır. Özel sektörde ise süt izni, bebeğin 1 yaşına kadar günde 1,5 saat ile sınırlıdır ve altı aylık dönem ayrımı yapılmaz. Süt izninin kullanım saatleri ve bölünmesi çalışanın tercihine bırakılmıştır.
- Ücretsiz İzin: Özel sektörde, doğum sonrası 16 haftalık ücretli iznin ardından kadın çalışanlar isteğe bağlı olarak 6 aya kadar ücretsiz izin kullanabilir. Kamu sektöründe ise bu süre 24 aya kadar uzatılabilir.
- Yarım Çalışma Hakkı: Her iki sektörde de, kadın çalışanlar veya 3 yaşından küçük çocuğu evlat edinen çalışanlar, ilk doğumda 60 gün, ikinci doğumda 120 gün, sonraki doğumlarda 180 gün haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin kullanabilir. Çoğul doğumlarda bu sürelere 30 gün eklenir, engelli çocuk durumunda ise 360 gün uygulanır. Bu sürelerde çalışan, yarım ücret alır ve kalan kısım için Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan (SGK) yarım çalışma ödeneği talep edebilir. Bunun için son 3 yılda en az 600 gün işsizlik sigortası primi ödenmiş olmalıdır.
Doğum izni kullanım koşulları nelerdir?
Doğum izninden yararlanabilmek için aşağıdaki koşullar gereklidir:
- Doktor Raporu: Doğum izni, gebeliğin 32. haftasında başlar (çoğul gebelikte 30. hafta). Çalışan, uzman hekimden alınmış bir doğum raporu ile izne ayrılacağını belgelemelidir. Rapor, SGK’ya bağlı bir sağlık kuruluşundan alınmalı ve genellikle karekod içermelidir.
- Sağlık Durumu: Çalışan, sağlık durumu uygunsa ve doktor raporuyla belgelendirirse, doğum öncesi 8 haftalık iznin 5 haftasını kullanmayarak doğum sonrasına aktarabilir. Ancak, 37. haftadan sonra çalışmak yasal olarak mümkün değildir.
- Başvuru: Çalışan, işverene veya kamu kurumunda ilgili idari birime yazılı bir doğum izni dilekçesi sunmalıdır. Dilekçede, tahmini doğum tarihi ve izin başlangıç tarihi belirtilmelidir. Sözlü bildirim yerine yazılı başvuru, ispat açısından önemlidir.
- SGK Ödemeleri: Doğum izni süresince çalışanın maaşının 2/3’ü SGK tarafından geçici iş göremezlik ödeneği olarak ödenir. Bunun için, doğumdan önceki son 1 yılda en az 90 gün kısa vadeli sigorta primi ödenmiş olmalıdır.
- Erken veya Geç Doğum: Erken doğum durumunda, kullanılmayan doğum öncesi izin süreleri doğum sonrasına eklenir. Geç doğumda ise doğum sonrası 8 haftalık izin eksilmez.
- Doktor Kontrolleri: Hamilelik süresince periyodik doktor kontrolleri için ücretli izin hakkı tanınır ve bu sürelerde maaş kesintisi yapılamaz. Ayrıca, hamile çalışanlar gece vardiyasında çalıştırılamaz ve sağlık durumlarına uygun daha hafif işlere yönlendirilir.
Doğum izni için nereye başvurulur?
Doğum izni süreci, aşağıdaki adımlarla yürütülür:
- Doktor raporu alımı: Çalışan, gebeliğin 32. haftasında SGK’ya bağlı bir sağlık kuruluşundan doğum raporu almalıdır. Rapor, SGK’nın çevrimiçi sistemine yüklenir ve işverene otomatik olarak bildirilir.
- İşverene veya kuruma başvuru: Çalışan, işverene veya kamu kurumunda ilgili idari birime (örneğin, Personel Daire Başkanlığı) bir doğum izni dilekçesi sunar. Dilekçede tahmini doğum tarihi, izin başlangıç tarihi ve çalışanın iletişim bilgileri yer almalıdır. Kamu çalışanları için bu süreç genellikle daha standarttır ve idari prosedürlere tabidir.
- SGK bildirimi: İşveren, SGK’nın çevrimiçi sistemine yüklenen raporu onaylar. SGK, geçici iş göremezlik ödeneğini çalışanın adına açılan bir banka hesabına (genellikle Ziraat Bankası) yatırır. Ödeme, doğum sonrası 1-2 hafta içinde gerçekleşir ve çalışan bunu turkiye.gov.tr üzerinden kontrol edebilir.
- Babalık izni başvurusu: Eşi doğum yapan erkek çalışanlar, babalık izni için işverene veya kamu kurumuna dilekçe ile başvurmalıdır. Kamu çalışanları için 10 gün, özel sektörde 5 gün ücretli babalık izni tanınır. Başvuru, doğumun gerçekleştiği gün yapılır ve izin hemen başlar.
Ek bilgiler ve destekler
- Doğum Parası ve Emzirme Ödeneği: SGK, doğum yapan sigortalı kadınlara veya sigortalı erkeğin sigortalı olmayan eşine, doğumdan önceki 1 yılda 120 gün prim ödenmişse, bir defaya mahsus emzirme ödeneği (2023’te 520 TL) öder. Ayrıca, Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından her çocuk için bir kerelik doğum yardımı sağlanır.
- Evlat Edinme: 3 yaşından küçük bir çocuğu evlat edinen kadın veya erkek çalışanlar, 8 hafta ücretli izin hakkına sahiptir. Bu izin, çocuğun fiilen teslim edildiği tarihten itibaren başlar.
- Haklı Fesih: İşveren, usulüne uygun talep edilen ücretsiz izin veya yarım çalışma hakkını reddederse, bu durum çalışana haklı fesih hakkı doğurur.
